STERYLIZACJA NARZĘDZI CHIRURGICZNYCH

Narzędzia chirurgiczne to podstawowe wyposażenie w szpitalach, ambulatoriach, gabinetach zabiegowych, stomatologicznych czy kosmetycznych. Wybierane są często ze względu na ich jedną szczególną właściwość – możliwość ich wielokrotnego użytku. Dlatego, tak bardzo ważną rolę odgrywa prawidłowa pielęgnacja i konserwacja narzędzi chirurgicznych. Każdy profesjonalista zgodzi się, że dbałość o sprzęt chirurgiczny to podstawowy wymóg wykonywania zawodu w branży medycznej lub kosmetycznej.

Podstawowe pojęcia związane ze sterylizacją narzędzi

Proces przeprowadzenia prawidłowej sterylizacji zgoła może wydawać się czynnością bardzo prostą, niewymagającą większej uwagi. Niestety, jest to założenie błędne. Sama sterylizacja jest procedurą końcową, przed którą musi nastąpić przynajmniej czyszczenie i/lub dezynfekcja. Dlatego powstaje pytanie, czym różnią się powyżej wymienione procesy?

• Czyszczenie – procedura wykonywana, aby usunąć widoczne zabrudzenia, np. kurz, brud czy inne pozostałości. Zazwyczaj zanieczyszczenia usuwane są za pomocą ściereczki z wodą lub detergentu. Czyszczenie nie działa bakteriobójczo, ale pozwala na powierzchowne usunięcie nieczystości. Należy pamiętać, że niezależnie od wykonywanej czynności, powinno oczyszczać się powierzchnie narzędzi, ponieważ np. zaschnięta krew będzie niemożliwa do usunięcia podczas końcowej sterylizacji.
• Dezynfekcja – postępowanie mające na celu niszczenie drobnoustrojów i ich przetrwalników. Praktycznie w całości niszczy formy wegetatywne mikrobiologicznych organizmów, ale nie zawsze usuwa pozostałości przetrwalnikowe.
• Sterylizacja – inaczej nazywana też wyjaławianiem, jest procesem polegającym na wyeliminowaniu wszystkich mikroorganizmów osadzonych na narzędziach medycznych lub chirurgicznych. Prawidłowo wysterylizowana stal chirurgiczna nie zawiera żadnych żywych drobnoustrojów. 

Metody sterylizacji narzędzi

Istnieje wiele sposobów na przeprowadzenie prawidłowej sterylizacji narzędzi chirurgicznych. Najpopularniejszą z nich jest sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem. Stosowana jest w wielu gabinetach lekarskich, szpitalach czy klinikach. Innymi metodami są:

• Sterylizacja termiczna
• Wyżarzanie – za pomocą wypalania narzędzi w ogniu, zabija się przy tym drobnoustroje. Jest to jedna z najstarszych metod sterylizacyjnych.
• Sterylizacja suchym gorącym powietrzem – suche gorące powietrze powoduje utlenianie, a co za tym idzie zabija bakterie oraz wirusy. Proces wyjaławiania prowadzi się w sterylizatorach powietrznych w temperaturze od 160 do 200°C.
• Sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem – przeprowadzana jest w autoklawie, czyli specjalistycznym urządzeniu wyposażonym w przyrządy do pomiaru temperatury i ciśnienia oraz odpowiednie elementy zabezpieczające (zawory). Sterylizacja w autoklawie trwa zazwyczaj od 15 do 30 minut, a temperatura wynosi od 108 do 134°C.

• Sterylizacja promieniowaniem jonizującym
• Przebiega przez produkty radiolizy wody. Metoda ta jest stosowana do wyjaławiania materiałów termolabilnych – wyrobów medycznych jednorazowego użytku, produktów leczniczych, kosmetyków oraz materiałów transplantacyjnych.

• Wyjaławianie gazami
• Stosowane głównie do sterylizacji sprzętu medycznego jednorazowego, szczególnie tego wykonanego z tworzywa sztucznego. Ze względu na niebezpieczeństwo związane z wykorzystaniem szkodliwych gazów, sterylizacja tą metodą wymaga wyposażenia w specjalne pomieszczenia.
• Sterylizacja tlenkiem etylenu - ten gaz posiada właściwości bakterio- i wirusobójcze. Dużą zaletą tego gazu jest jego przenikliwość, szczególnie przez tworzywa sztuczne. Tlenek etylenu otacza sterylizowane przedmioty, dzięki czemu automatycznie zabezpieczone są przed wtórnym zakażaniem. Tlenkiem etylenu wyjaławia się materiały i sprzęt medyczny z tworzyw sztucznych, które mogłyby odkształcać się pod wpływem temperatury, np. cewniki.

Prawidłowy przebieg sterylizacji, czyli wyjaławianie narzędzi chirurgicznych krok po kroku

Kluczowym elementem (oraz pierwszym krokiem), jak zaznaczyliśmy wcześniej, jest prawidłowe oczyszczenie powierzchni narzędzi chirurgicznych, przy zwróceniu uwagi na ciężko dostępne miejsca. Po skrupulatnym umyciu sprzętu, kolejną czynnością jest dezynfekcja. Dezynfekcję można podzielić na trzy rodzaje:

• termiczną – dezynfekcja za pomocą tzw. ciepłej wilgoci (wysokiej temperatury wody)
• chemiczną – pozwala na usunięcie bakterii oraz drobnoustrojów za pomocą środków chemicznych, np. alkoholu etylowego, alkoholu izopropylowego, fenoli itd.
• termiczno-chemiczną – połączenie działania środków chemicznych oraz ciepła (600 C)

Wybór odpowiedniej metody zależy od zaleceń zawartych na ulotce od producenta. Przy dezynfekcji chemicznej trzeba uważać, aby dezynfekowany przedmiot w całości został zanurzony w roztworze. Po dokładnym oczyszczeniu i dezynfekcji, narzędzia chirurgiczne należy bardzo dobrze osuszyć, aby przygotować je już do ostatniego kroku, czyli do sterylizacji. Dobrą praktyką jest powtórne obejrzenie oraz sprawdzenie jakości instrumentów – skontrolować czy żadne z nich nie uległo korozji albo końcówki pracujące przypadkiem nie są stępione. Po przeprowadzeniu ścisłej kontroli jakości, narzędzia chirurgiczne można zapakować do papierowo-foliowych torebek lub rękawów do sterylizacji, a na sam koniec starannie je zamknąć. Ostro zakończony sprzęt powinno zabezpieczyć się gumowymi końcówkami w celu obniżenia ryzyka spowodowania przypadkowych ran. Gotowy, zapakowany produkt można umieścić w autoklawie, stosując się zarówno do zaleceń producenta samego narzędzia jak i autoklawu. Aby mieć pewność, że proces sterylizacji przeszedł pomyślnie, w komorze autoklawu powinny znaleźć się testy chemiczne, które odpowiadają za kontrolę skuteczność sterylizacji.

Jak i gdzie przechowywać wysterylizowane narzędzia?

Prawidłowo wysterylizowane oraz zapakowane narzędzia należy przechowywać w odpowiednim środowisku. Odpowiednia temperatura i wilgotność to jedne z wielu czynników, które wypływają na stan wysterylizowanych instrumentów medycznych. Dodatkowo, należy zadbać o odpowiednią wentylację miejsca przechowywania i jego czystość. Nie wskazane jest umieszczanie wielu produktów w tym samym miejscu, ponieważ może doprowadzić to do uszkodzenia innych opakowań. Transport wyjałowionych narzędzi powinien odbywać się w szczelnych opakowaniach transportowych chroniących przed mechanicznymi uszkodzeniami tj. kasety czy pojemniki sterylizacyjne. 

Sterylizacja narzędzi chirurgicznych to nie jedynie kwestia zachowania higieniczności oraz sterylności, ale dodatkowo to dbałość o zapewnienie każdemu pacjentowi bezpieczeństwa i zdrowia. Zapewne każda profesjonalna placówka medyczna czy gabinet kosmetyczny jako swój priorytet stawia na wysoką jakość oferowanych usług oraz produktów.